Stai consultando: 'Storia della Letteratura Romana ', Cesare Tamagni

   

Pagina (39/608)       Pagina_Precedente Pagina_Successiva Indice Copertina      Pagina


Pagina (39/608)       Pagina_Precedente Pagina_Successiva Indice Copertina




Storia della Letteratura Romana

Cesare Tamagni
Francesco Vallardi Milano, 1874, pagine 590

Digitalizzazione OCR e Pubblicazione
a cura di Federico Adamoli

Aderisci al progetto!

   
[Progetto OCR]




[ Testo della pagina elaborato con OCR ]

   CAPITOLO II. — PRIMA ETÀ'.
   23
   Questi ed altri, che per brevità ometto, sono de' caratteri comuni, per i quali i due rami del tronco italico si rassomigliano. Ma se tu li confronti poi tra di loro, vedi spuntar subito le differenze, e stare da un canto il latino, dall' altro l'umbro e l'osco con una serie di minori dialetti (1). E quantunque i monumenti che ci pervennero siano ancora troppo scarsi e non tutti abbastanza chiari, perchè possiam dire di conoscere appieno quegli idiomi, pur nondimeno ciò che ne sappiamo ci permette già di contrapporli congiunti in un medesimo gruppo all'altro ramo, che è il dialetto latino. Nel che ci ajuta pure la storia, la quale tiene nettamente separati ed anche lungamente nemici, di quà i Latini, di là le altre popolazioni italiche.
   Dal confronto adunque di questi due gruppi ci si manifestano le seguenti differenze :
   1. Nelle consonanti. La lettera P hanno frequentemente gli Umbri e gli Osci dove i latini dicono Q; che vuol dire la tenue labiale per la gutturale (2).
   ut inventione, disposinone, Consilio, ceteris liujus generis artibus siinilis Graecae ac prorsus discipula ejus videtur, ita circa ralione.m eloquendi vix liabere iniitalionis locuin. Nainque est ipsis statiin sonis durior, quando et iucundissimas ex Graocis litteras non liabemus, vocalein alterani alteram conso-nanteni, quilms nullae apud eos dulcius spirant; quas inuluari solenius, quotiens illorurn nominibus utirnur. Quod cum contingit: neseio quomodo hilarior prolinns renidet oratio, ut in Ephi/ris et Ze-phyris. Quae s, nostris litteris scribantur: surdum quiddam et barbarum eflicient, et velut in locum earum succedent tristes et hoiridae, quibus Graecia caret. Naia et illa, quae est sexta nostrarmn > paene non huinana voce vei omnirio non voce polius inter discriniina dentium efflanda est; quae, cliam cum vocalem proxima accipit quassa quodainmodo, utique quotiens aliquain consonantem frangit, ut in hoc ipso frangit, multo fit horridior. Aeolicae quoque litterae, qua servimi cervu:nqne dicimus, etiamsi forma a nobis repudiata est, vis tamen nos ipsa persequilur. Duras et illa syllabas facit, quae ad coniungendas demuin subiectas sibi vocales est ulilis, alias supervacua, ut equos hac et equurn scribimus; cum etiam ipsae hae vocales duae eflìciant sonum, qualis apud Graecos nullus est, ideoque scribi illoruin litteris non potest. Quid? quod pleraque nos illa quasi mugiente littera cludimus M, qua nullum Graece verbum cadit: at iliì ny iucundam et in line praecipue quasi tinnientein illius loco ponunt, quae est apud nos rarissima in clausulis. Quid? quod sillabae nostrae in bb luterani et » in-nituntur adeo aspere, ut pleriquc non antiquissimoruin quidem sed tamen veterum inollire tempta-verint non solum asersa [irò abversis dicendo sed et in praepositione F litterae absonam et ipsain S subiiciendo. Sed accentus quoque, cum rigore quodam, tuin similitudine ipsa, minus suaves liabemus: quia ultima syllaba nec acuta unquam excitatur nec flexa circumducilur sed in gravein vel duas graves cadit semper. Itaque tanto est sermo Graecus Latino iucundior, ut nostri poetae, quotiens dulce Carmen esse voluerint, illorum id nominilms exornenl. Ilis illa potentiora, quod res plurimae carent appellationìbus, ut eas necesse sit transforre aut circumire ; etiam in iis, quae denominata sunt, sunima paupertas in eadem nos frequentissime revolvit; at illis non verborun, modo, sed lin-guarum etiam inter se differentium copia est
   (1) Che ancora nel 4-86 i Romani non capissero l'osco, è provato da Livio X. 20. « aliquant.o ante lucem (Volumnius) ad castra accessit, gnarosque Oseae llngiiae exploratum quid agatur mittit ».
   Nel pronome:
   Osco-Umb. pis = Lat quis
   Osco: pud, pid, pam — Lat. quod, e[idd, quam.
   Nei numeri e nei nomi:
   pelora = qmttuor, pomlts = quinque. Quindi Pompilius = Quinlilius.
   Con che s'accosterebbero di più al greco dove pure abbiamo 7T£vt5, tvitztw, mnoc di fronte alle voci latine: quinque, coquo, equus. E questa notevolissima differenza, questo scambio della gutturale colla labiale, non fu potuto sopprimere dalla dominazione romana, ma vive oggi ancora e si fa sentire ne1 nostri idiomi, chi osservi solamente coinè ne1 sardi si dica limbu, bénneru, benùju per lingua, genero, ginocchio, e come per un fenomeno opposto (che è il divenir gutturale, o palatale, d'una labiale che sia seguita da un dittongo che cominci con i) ne' genovesi, napoletani, siciliani si odano ciù, chiù, edam, chiaga, e fin sem, sciore, ctore, scianca5 da:zcv, per più, piaga, fiore, fianco. Dirò di più